ANONIM TÜRK HALK SIIRI BÖLÜMÜNDEN -MANILER-

Dünün devami
d. On dizeli mâni
Dagidir
Yeller duman dagidir
Çiktim daglar basina
Sordum bu ne dagidir
Felek bana ses verdi
Dedi sevda dagidir
Çirkinler otagin kurmus
Gelir güzel dagidir
Ellerle güler oynar
Bana çene dagidir

e. On dört dizeli mâni
Dagidir
Sayda gelmez dagidir
Gelse yârim yanima
Cümle gamim dagidir
Vur külüngün Sirin'im
Sinem Ferhad dagidir
Dilin bülbül yüzün gül
Sinen cennet bagidir
Ak gerdanin üstüne
Siyah zülfin dagidir
Bir kez yüzüme gülmez
Ettigi göz dagidir
Sensiz seker yiyemem
Kuzum bana agidir
Mânilerin baslica konusu ask olmakla birlikte, gurbet, özlem, kiskançlik, kirginlik, doga gibi türlü konularda söylenir. Halk arasinda mâni söylemek için, "mâni yakmak", "mâni düzmek", "mâni atmak" gibi terimler kullanilir. Mâni söyleyenlere de "mânici", "mâni yakici", "mâni düzücü" denir. Halkin ortak mali olan mâniler, kendilerine özgü bir beste ile söylenir. Türk halki arasinda mâni söylemek bir gelenek hâline gelmistir. Evlerde, toplantilarda, köylerde, bir is yaparken karsilikli mâni söyleme yarislari yapilir. Özellikle kizlar ve kadinlar arasinda mâni söyleme çok yaygindir.
MÂNI ÇESITLERI
Mânileri, yapisi ve konusu bakimindan çesitlere ayirabiliriz.
1.YAPI BAKIMINDAN MÂNI ÇESITLERI
A- DÜZ YA DA TAM MÂNI
Yediser heceli dizeden olusan mânilere düz ya da tam mâni denir.
Gel bakma kimseye hor
Halki yorma kendin yor
Yikmak için çok düsün
Yikmak kolay yapmak zor
B- KESIK YA DA CINASLI MÂNI
Birinci dizesindeki hece sayisi yediden az olan mânilerdir. Dizeler cinasli uyaklarla kurulur. Bunun için bunlara cinasli mâni de denir. Cinas, söylenisleri ayni, anlamlari ayri olan sözcüklerle yapilan bir sanattir
Bag bana
Bahçe sana bag bana
Degme zincir kâr etmez
Zülfin teli bag bana
Kesik mânilerde birinci dize, cinasli uyagi olusturan sözcük ya da sözcük öbegidir. Bu dize, anlamli da olsa anlamsizda olsa düsünceye bir giris ve uyaga baslangiç niteliginde oldugundan, mâninin yapisinda ve anlaminda bir aksakliga yol açmaz.
Kesik mânilerde birinci dize yedi heceli olursa "doldurmali kesik mâni" ya da "ayakli mâni" adini alir.
Ah demedi demedi
Elinde gül demedi
Ben nasil gülecegim
Yâr bana gül demedi
Cinasli ya da cinassiz kesik mânilerde, kimi zaman tam mânilerde, mâni metninden önce bir ünlem, bir seslenme sözü söylenir, buna da mâninin uyak sözcügü kosulur. Bu ünlem sözü bölgeye ve mâninin konusuna göre degisiktir azizim, azizem, azziyem, men aziz bala, balacan, ele mi, geç gönül, var geç gönül, gör bir âfet, âsik, âsik der, baba, baba der, lala der... Istanbul "Meydan Kahveleri" geleneginde bu ünlem sözü "adam aman" idi.
Adam aman yâr asar Adam aman kuzusu
Hekimsen bak nabzima Çay kuru çeseme kuru
Cerrah isen yara sar Nerden içsin kuzu su
Beni kimse asamaz Beni yakip bitiren
Asar ise yâr asar Bir ananin kuzusu
Devam Edecek
(Mustafa ERMIS Arsivinden)

mustafaermis@gazetetrakya.com