Geçmişten Günümüze Türkiye’de Genel Seçim Tarihi

Osmanlı Devleti’nde Müslüman halkın seçimle ilk tanışması 1840 yılında sancaklarda kurulan Muhassıllık Meclisleri ile olmuştur. 1876 Anayasası gereği ilk defa genel seçimlere katılan Osmanlı toplumu bu seçme ve seçilme hakkını kurallara uygun olarak 1908 seçimlerinde yapmıştır. Türkiye Cumhuriyet tarihinde nizami olması hasbiyle ilk olarak kabul edilen Haziran-Temmuz 1923 tarihleri arasında yapılan 1923 seçimlerine Atatürk Ankara ve İzmir’den katılmış, iki yerden birden kazanması üzerine kendisi Ankara’yı seçmiştir. Bir milletvekili adayının birden fazla seçim çevresinden aday olabilmesi Osmanlı döneminde de uygulanmış, bu uygulama Cumhuriyet döneminde 1961 yılına kadar devam etmiştir.
1927 seçimlerine sadece CHF katılmıştır. İki dereceli olarak yapılan seçimlerde her ne kadar bazı yerlerde bağımsız adaylar seçime katılmış olsalar da seçimi CHF adayları kazanmıştır. 1927 seçimlerine katılımın düşük olması üzerine 1931 seçimlerinden itibaren seçime katılımı arttırmak için propaganda faaliyetine önem verildi. Seçim dönemlerinde basından yararlanılmıştı. 8 Şubat 1935 tarihinde yapılmış 5.Dönem milletvekili genel seçimleridir Seçim, tek parti dönemindeki diğer seçimler gibi iki dereceli yapılmış ve seçime sadece Cumhuriyet Halk Fırkası listesi katılmıştır. CHF'nin 1927 tüzüğü uyarınca aday listeleri partinin "değişmez genel başkanı" sıfatıyla Cumhurbaşkanı Atatürk tarafından belirlenmiş ve ilan edilmiştir. Bu seçimin en önemli özelliği ise Ülkemizde ilk kez 1930 yılında kadınların belediye seçimlerine katılımları sağlanmıştı. Ancak gerçek anlamda, Anayasa’da yapılan düzenleme ile birlikte,1934 yılında seçme ve seçilebilme hakkına sahip olan kadınlar, ilk kez 1935 seçimlerine katılmışlar ve 1935 yılı seçim sonuçlarına göre, Meclis’e 18 kadın milletvekili girmiştir.
ATATÜRK’ÜN ARDINDAN YAPILAN İLK SEÇİM; 1939 SEÇİMLERİ
1939 seçimleri Atatürk’ün ölümü sonrası yapılan ilk seçimdir. Seçim, tek parti dönemindeki diğer seçimler gibi iki dereceli yapılmış ve seçime sadece CHP listesi katılmıştır  424 milletvekilli TBMM, 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943 tarihleri arasında çalışmış, Hatay’ın Türkiye’ye katılması üzerine Hatay’ı temsilen seçilen 5 milletvekilinin de katılımıyla milletvekili sayısı 429 olmuştur 6.Dönem meclisinin 13 tanesini kadınlar oluşturmuştur.
TEK PARTİLİ DÖNEMDE YAPILAN SON SEÇİM 1943 SEÇİMLERİ
28 Şubat 1943’de yapılan 7.Dönem Milletvekilliği genel seçimlerdir.  Tek parti döneminin son milletvekili seçimidir.  1943 seçimleri 63 ilde 63 seçim çevresinde yapılmış 455 milletvekili TBMM’de yer almıştır. 1943 yılında yapılan genel seçimlerde de CHP seçime yine tek parti olarak katıldı. Ancak illerdeki adayların sayısı arttırılarak seçmene bunlardan birini tercih etme olanağı tanınmıştır. Bu nedenle 455 milletvekilliği için 530 aday gösterilmiştir.
ÇOK PARTİLİ DÖNEMİN İLK SEÇİMİ 1946 SEÇİMLERİ
18 Temmuz 1945 tarihinde Nuri Demirağ’ın önderliğinde Milli Kalkınma Partisi (MKP) kurulmuştu,bunu 7 Ocak 1946 tarihinde Celal Bayar başkanlığında, Adnan Menderes, Fuad Köprülü, Refik Koraltan tarafından kurulan Demokrat Parti (DP) izlemiştir. DP’nin kurulması ile birlikte meclis içinde CHP karşısında bir muhalefet belirmiş, TBMM içindeki tek parti dönemi sona ermiştir. Açık oy, gizli tasnif gibi demokratik olmayan esasları bünyesinde barındıran seçim kanunu, seçimlerde hile ve yolsuzluk yapılmasına sebepolmuştur. 1946 genel seçimlerinin demokrasi tarihimize “hileli” ya da “şaibeli” seçimlerolarak geçmesini önleyememiş,seçim sandıklarında ki usulsüzlükler ve zor kullanmalar neticesinde demokrasi tarihimizin kara günlerinden sayılmaktadır.
DEMOKRAT PARTİNİNİ İKTİDARA GELDİĞİ 1950 SEÇİMLERİ
Türkiye tarihinin ilk demokratik seçimleridir. Bu genel seçim ile TBMM 9. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bu seçimlerde ilk defa "gizli oy , açık tasnif" sistemi uygulanmıştır. 14 Mayıs 1950 tarihinde ilk defa olarak tek dereceli, gizli oy ve açık tasnif sisteminin uygulandığı seçimler sonucunda siyasal iktidar el değiştirmiştir. 1950 seçimlerine katılım oranı % 89,8 gibi yüksek bir düzeyde gerçekleşmiş ve bu seçimlerde DP büyük bir çoğunluk kazanmış ve 27 yıllık CHP iktidarına son vermiştir. DP 4.242.831 oyla 415 milletvekili kazanırken CHP 3.165.096 oyla 69 milletvekili kazanmıştır. Bu seçimlerde MP 1, bağımsızlarda 9 milletvekilliği elde etmiştir. Bu sonuçların ardından, hükümeti büyük çoğunluğu kazanan DP kurmuştur. 2 Mayıs 1954 günü yapılan genel seçimlerden Demokrat Parti, Cumhuriyet tarihinin rekor oranıyla galip çıktı: %57.6 oy alan Demokrat Parti, 503 milletvekilliği kazandı. CHP ise %34.8 oranla parlamentoya ancak 31 milletvekili sokabildi. Yürürlükte olan çoğunluk sistemi DP‟ye milletvekilliklerinin neredeyse tamamını kazandırmıştı. 1954 seçimlerinin sonuçları çoğunluk sisteminin en olumsuz özelliği olanadaletsizliğe açık bir örnek olarak gösterilebilir. Böylece, seçim sistemi konusundaki tartışmalar yoğunluk kazanmıştı. 15 Ekim 1961 günü yapılan bu genel seçimler ile Türkiye Büyük Millet Meclisi 12. yasama dönemi için 450 milletvekili seçilmiştir. 27 Mayıs Darbesi'nin ardından yapılan ilk genel seçimlerdir. Darbe sonrasında 15 Ekim 1961’de yapılan ilk seçimlere CHP, Adalet Partisi, Yeni Türkiye Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi katıldı. Seçime katılım oranı da % 81,4 olmuştur. 1965 seçimleri ise Milli bakiye sistemi bir partinin çoğunluk elde etmesine çok az ihtimal vermesine karşın, AP çoğunluğu sağladı. Seçimler sonucunda AP 240, CHP 134, CKMP 11, MP 31, TİP 14, YTP 19 ve bağımsızlar 1 milletvekili kazandı. Süleyman Demirel 27 Ekim 1965’de hükümeti kurdu. 1969 seçimlerinde Seçim sonuçlarına göre, temsilciliklerin % 56,8.ini kazanan Adalet Partisi tek başına hükümet kurabilecek bir çoğunluk elde etmiştir. Ancak 1970 yılında Adalet Partisi içindeki bölünmeler sonucunda, hükümet istikrarı bir türlü sağlanamamıştır. Aynı dönemde dünya ülkelerinin yaşadığı ekonomik krizin Türkiye’ye de yansıması ve hükümetin ekonomik, siyasal ve sosyal sorunlara çözüm getirememesi 12 Mart 1971 tarihinde ordunun yönetime bir muhtıra vermesine neden olmuştur. Böylece 1973 seçimlerine kadar sürecek bir ara yönetim dönemine girilmiştir. 1977 Milletvekili seçimlerinde seçime katılma oranıda % 66,8 gibi düşük bir oranda gerçekleşmiştir. Seçiminde yine hiçbir parti çoğunluğu sağlayamamıştır. 1977 seçimlerinde CHP %41 oy almasına rağmen elde ettiği 213 milletvekili hükümet kurmasına yetmediği için AP Genel Başkanı Süleyman Demirel tarafından AP-MSP-MHP'den oluşan hükümet kuruldu. Bu hükümet kamuoyunda ve siyasal çevrelerde 2. Milliyetçi Cephe hükümeti olarak adlandırıldı. Haberin devamı bir sonraki sayımızda…